पुरा कस्मिंश्चित् सुरम्ये ग्रामे सुमतिः नाम कश्चन सज्जनः निवसति स्म। स धर्मपरायणः, सत्यवादी, परोपकारी च आसीत्। तस्य सद्गुणैः प्रभावितः सर्वेऽपि ग्रामवासिनः तं बहु सम्मानयन्ति स्म। सुमतेः गृहे सर्वदा अतिथयः आगच्छन्ति स्म, यान् स सादरं सत्करोति स्म।
एकदा तस्मिन् ग्रामे दुर्मतिः नाम कश्चन आगन्तुकः प्राविशत्। स दुराचारी, दुरादृष्टिः, दुराऽऽवासी च आसीत्। तस्य वेषभूषा मलिना, वाणी कटुका, दृष्टिश्च कूटिला आसीत्। ग्रामस्य जनाः तं दृष्ट्वैव भीताः अभवन्। केचन तं ग्रामात् निष्कासयितुम् अपि प्रयतन्ते स्म।
सुमतिः तु करुणया प्रेरितः सन् तस्य सहायतां कर्तुम् अचिन्तयत्। स दुर्मतिम् उपगम्य अवदत् - "भो आगन्तुक! स्वागतं ते अस्मिन् ग्रामे। कुतः आगतोऽसि? किं ते नाम? कथं ते सहायता करणीया?"
दुर्मतिः प्रथमं तु सन्दिग्धः आसीत्, किन्तु सुमतेः मधुरवचनैः स शनैः शनैः प्रसन्नः अभवत्। स स्वस्य दुःखपूर्णां कथां श्रावयामास - "अहं दूरस्थात् नगरात् आगतोऽस्मि। मम नाम दुर्मतिः। मम कुटुम्बं दुर्भिक्षेण मृतम्। अहं सर्वं धनं नष्टवान्। इदानीं मम जीवनयापनाय किमपि नास्ति।"
सुमतिः तस्य कथां श्रुत्वा अतीव दुःखितः अभवत्। स तं सान्त्वयन् अवदत् - "हे मित्र! मा शुचः। त्वं मम गृहे तिष्ठ। अहं तव सहायतां करिष्यामि। त्वं पुनः स्वपादयोः स्थातुं शक्ष्यसि।"
एवं सुमतिः दुर्मतिना सह मैत्रीं कृतवान्। स तं स्वगृहे स्थापयामास, भोजनवस्त्रादिभिः सेवां च अकरोत्। किन्तु ग्रामस्य अन्ये जनाः सुमतिं वारयन्ति स्म - "हे सुमते! सावधानः भव। अयं जनः दुष्टः प्रतीयते। अनेन सह मैत्री त्वां विनाशयितुं शक्नोति।"
सुमतिः तु तेषां वचनानि न अशृणोत्। स मन्यते स्म यत् सर्वेषु जनेषु सद्गुणाः सन्ति, केवलं तान् जागरयितुम् अवसरः दातव्यः। स दुर्मतेः सेवायां तत्परः आसीत्।
कालक्रमेण दुर्मतिः सुमतेः विश्वासं प्राप्तवान्। स सुमतेः गृहे स्वतन्त्रतया भ्रमति स्म। एकदा रात्रौ, यदा सर्वे सुप्ताः आसन्, दुर्मतिः सुमतेः कोषागारं प्राविशत्। तत्र स सुमतेः सर्वं धनं, स्वर्णालङ्कारान्, मूल्यवन्ति वस्तूनि च गृहीत्वा तस्मात् ग्रामात् पलायितवान्।
प्रातः सुमतिः यदा जागरितः अभवत्, तदा स सर्वं नष्टं दृष्ट्वा स्तब्धः अभवत्। स दुर्मतिम् अपि न अपश्यत्। तदा एव स बुद्धवान् यत् दुर्मतिः एव सर्वं चोरयित्वा पलायितः।
ग्रामस्य जनाः सुमतेः गृहम् आगत्य तं सान्त्वयन्ति स्म। ग्रामस्य वृद्धः पुरुषः सुमतिम् उपदिशति स्म - "हे सुमते! त्वं सज्जनः सन् अपि दुर्जनस्य मैत्रीं कृतवान्। अतः एव त्वं विनष्टः। अस्माकं पूर्वजाः सदैव वदन्ति -
दुराचारी दुरादृष्टिर्दुराऽऽवासी च दुर्जनः।
यन्मैत्री क्रियते पुम्भिर्नरः शीघ्रं विनश्यति॥
अर्थात्, यः मनुष्यः दुराचारी, दुरादृष्टिः, दुराऽऽवासी तथा दुर्जनः अस्ति, तेन सह या मैत्री क्रियते, सः नरः शीघ्रमेव विनाशं प्राप्नोति।"
सुमतिः तदा एव बुद्धवान् यत् स महतीं भूलं कृतवान्। स चिन्तयामास यत् सज्जनैः सदैव सावधानैः भवितव्यम्। सर्वेषां विश्वासः न करणीयः। विवेकेन एव मैत्री करणीया।
तस्मात् दिनात् सुमतिः अन्यान् अपि उपादिशति स्म यत् दुर्जनैः सह मैत्री न करणीया। स स्वानुभवं श्रावयन् सर्वान् बोधयति स्म यत् सज्जनैः सदैव सावधानैः भवितव्यम्। एवं सा कथा समाप्ता।
इयं कथा दर्शयति यत् अस्मिन् लोके सर्वे जनाः समानाः न भवन्ति। केचन दुर्जनाः अपि भवन्ति ये अन्येषां विश्वासं भङ्क्त्वा तेषां हानिं कुर्वन्ति। अतः सर्वदा विवेकेन व्यवहारः करणीयः। दुर्जनैः सह मैत्री कदापि न करणीया, अन्यथा विनाशः अवश्यम्भावी भवति।
आचार्य प्रताप
0 टिप्पणियाँ