राधेश्यामस्य समुद्रकथा
गम्भीरनीलसागरतटे लघुग्रामः आसीत्। तत्र निवसन्तः बहवः जनाः मत्स्यजीविनः आसन्। तेषु मत्स्यजीविषु एकः राधेश्यामः नाम आसीत्, यः स्वपरिवारपोषणाय प्रतिदिनं सागरं गच्छति स्म।
राधेश्यामः कुशलः मत्स्यजीवी आसीत्। सः सागरस्य प्रत्येकं तरङ्गं, प्रत्येकं प्रवाहं जानाति स्म। तस्य मनसि आसीत् यत् सागरः तस्य मित्रम् अस्ति, यः तं प्रतिदिनं स्वाङ्के आह्वयति, जीवनदायकान् मत्स्यान् च प्रयच्छति।
एकदा, यदा राधेश्यामः स्वनौकायाम् उपविष्टः आसीत्, तदा तेन अनुभूतं यत् सागरः असामान्यरूपेण शान्तः आसीत्। वायुः अपि न वहति स्म। राधेश्यामः अचिन्तयत् यत् अयं शुभदिनः भविष्यति, सः च बहून् मत्स्यान् ग्रहीतुं शक्ष्यति।
यदैव सः स्वजालं क्षिप्तवान्, तदैव अकस्मात् झञ्झावातः आगतः। आकाशः कृष्णमेघैः आच्छन्नः अभवत्, सागरे च उच्चतरङ्गाः उत्थितुम् आरब्धाः। राधेश्यामः स्वनौकां तटं प्रति नेतुम् अयतत, किन्तु झञ्झावातः अतीव प्रबलः आसीत्।
तस्मिन् दिने, राधेश्यामः कथञ्चित् जीवितः अभवत्, किन्तु तस्य नौका जालञ्च नष्टे अभवताम्। सः अतीव दुःखितः निराशश्च अभवत्। तेन चिन्तितं यत् सागरेण तस्य सह विश्वासघातः कृतः।
कतिपयदिनानन्तरं, यदा झञ्झावातः शान्तः अभवत्, राधेश्यामः पुनः सागरसमीपं गतवान्। तेन दृष्टं यत् सागरः पुनः शान्तः सुन्दरश्च आसीत्, यथा किमपि न घटितम्। राधेश्यामः अचिन्तयत् यत् कदाचित् एषा दुर्घटना आसीत्, सागरश्च तस्य मित्रम् एव अस्ति।
सः स्वसञ्चयात् नूतनां नौकाम् अक्रीणात्, पुनश्च मत्स्यग्रहणम् आरब्धवान्। कतिचन मासाः व्यतीताः, राधेश्यामश्च स्वपूर्वानुभवं विस्मृतवान्।
किन्तु पुनरपि, यदा राधेश्यामः गम्भीरसागरे आसीत्, तदा झञ्झावातः आगतः। अस्मिन् समये झञ्झावातः अधिकं भयङ्करः आसीत्। राधेश्यामस्य नौका सर्वतः तरङ्गैः परिवेष्टिता अभवत्। सः अक्रोशत्, सागरं प्रति प्रार्थयत, किन्तु न किमपि फलम् अभवत्। तस्य नौका मग्ना अभवत्, सः च कथमपि तरन् तटं प्राप्तवान्।
अस्मिन् समये राधेश्यामः अतीव क्रुद्धः आसीत्। तेन अनुभूतं यत् सागरः तस्य मित्रं न, अपि तु विश्वासघातकः अस्ति। सः सागरसमीपं गत्वा अक्रोशत्, "त्वं मम विश्वासं भग्नवान् असि! अहं त्वां मित्रं मन्ये स्म, किन्तु त्वं मां वञ्चितवान् असि!"
राधेश्यामः सागरात् दूरे स्थातुं निश्चितवान्। सः ग्रामे एव निवसन् कृषिं कर्तुम् आरब्धवान्। किन्तु तस्य मनः सदैव सागरं प्रति आकृष्टम् आसीत्।
कतिचनानि वर्षाणि व्यतीतानि। एकदा, राधेश्यामः पुनः सागरतटं गतवान्। सागरः शान्तः सुन्दरश्च आसीत्, यथा तम् आह्वयन्। राधेश्यामस्य मनः पुनः सागरं प्रति गन्तुम् अलोलुप्यत।
तेन चिन्तितम्, "कदाचित् अस्मिन् समये भिन्नं भविष्यति। कदाचित् सागरः इदानीं मां न वञ्चयिष्यति।" सः च पुनः नौकाम् आदाय सागरं प्रति प्रस्थितवान्।
किन्तु इतिहासः पुनः आवृत्तः। यदैव राधेश्यामः गम्भीरजले प्राप्नोत्, तदैव झञ्झावातः आगतः। अस्मिन् समये, राधेश्यामः न रक्षितुं शक्तः। सागरः तं स्वस्मिन् लीनं कृतवान्।
ग्रामस्य जनाः राधेश्यामस्य कथां स्मृतवन्तः। तैः उक्तं यत् राधेश्यामः पुनः पुनः सागरे विश्वासम् अकरोत्, किन्तु सागरेण प्रत्येकं वारं तस्य सह विश्वासघातः कृतः।
इयं कथा स्मारयति यत् वयं कदाचित् तेषु वस्तुषु जनेषु वा पुनः पुनः विश्वासं कुर्मः ये अस्मान् वञ्चयन्ति। इयं कथा अस्मान् सावधानान् भवितुं स्वानुभवेभ्यः च शिक्षितुं स्मारयति।
अन्ते, ग्रामस्य वृद्धैः एते श्लोकाः उद्धृताः, ये अस्याः कथायाः सारं प्रस्तुवन्ति:
पीत्वापि कतिवारं वै लवणं सागरोदकम्।
एवं विश्वासघात्येव वारंवारं करोति वै।।
अर्थात्, "यथा कश्चित् पुनः पुनः सागरस्य लवणजलं पिबति, तथैव कश्चित् पुनः पुनः विश्वासघातं करोति।"
एतेन श्लोकेन राधेश्यामस्य कथा गम्भीरम् अर्थं प्राप्नोति, या न केवलं सागरमत्स्यजीवयोः सम्बन्धं, अपि तु जीवनस्य अन्यान् अंशान् अपि प्रतिबिम्बयति। इयं कथा स्मारयति यत् अस्माभिः स्वानुभवेभ्यः शिक्षितव्यं, सावधानतया च विश्वासः कर्तव्यः।
आचार्य प्रताप
कोई टिप्पणी नहीं:
एक टिप्पणी भेजें