सुरभिपुरस्य विषादपूर्णा कथा

 सुरभिपुरस्य कथा

सुरभिपुरे नामके ग्रामे विक्रमः आदित्यश्च द्वौ भ्रातरौ स्वभगिनीभ्यां कीर्ति-कलाभ्यां सह निवसन्ति स्म। चतुर्णाम् अपि भ्रातृ-भगिन्योः मध्ये अतीव स्नेहः आसीत्। ज्येष्ठः विक्रमः कनिष्ठम् आदित्यं भगिनीश्च पुत्र-पुत्रीवत् पालयति स्म।

एकदा विक्रमस्य विवाहः माधवी नाम्न्या कन्यया सह सम्पन्नः। विवाहानन्तरं माधवी अपि तस्मिन् गृहे निवासम् आरभत। प्रारम्भे सर्वं सुखमयम् आसीत्। माधवी गृहकार्याणि सम्यक् करोति स्म। सुरभिपुरस्य जनाः अपि विक्रमस्य कुटुम्बस्य सौहार्दं प्रशंसन्ति स्म।

परन्तु कालक्रमेण कीर्ति-कलयोः मनसि ईर्ष्या समुत्पन्ना। ताभ्यां चिन्तितम् यत् भ्रातृभार्यायाः आगमनेन तयोः स्थानं न्यूनं जातम्। विशेषतः आदित्यस्य प्रति माधवीयाः व्यवहारः ताभ्यां न रोचते स्म।

एकदा कीर्तिः विक्रमम् उवाच - 

"भ्रातः! पश्य, तव पत्नी आदित्यं कथं लालयति। अस्माकं स्थानम् अपि तया अपहृतम्।"

कला अपि तस्याः वचनं समर्थयन्ती अवदत् -

"आम् भ्रातः! त्वं कियत् परिश्रमं करोषि, आदित्यस्तु केवलं विश्रामं करोति, तथापि माधवी तं विशेषतया पश्यति।"

क्रमेण एताः वार्ताः विक्रमस्य मनसि संशयं जनयामासुः। स आदित्येन सह विवादम् आरभत। आदित्यः बहुधा स्पष्टीकर्तुम् अयतत यत् एतत् सर्वं भ्रान्तिमात्रम् अस्ति, परन्तु भगिन्योः वचनैः विक्रमस्य मनः कलुषितम् अभवत्।

एकस्मिन् दिने कीर्तिः पुनः विक्रमम् उवाच -

"भ्रातः! आदित्यस्य विवाहं कुरु। ततः स स्वगृहं गमिष्यति।" 

कला अपि तस्याः विचारं समर्थितवती।

सुरभिपुरस्य वृद्धजनाः अपि चिन्तिताः अभवन्। उभे भगिन्यौ निरन्तरं भ्रात्रोः मध्ये कलहं वर्धयितुं प्रायतेताम्। माधवी बहुधा शान्तिं स्थापयितुं प्रयतते स्म, परन्तु भगिन्योः कुटिलतायाः समक्षं सा असफला अभवत्।

अन्ततः एकदा आदित्यः गृहं त्यक्तुं निश्चितवान्। स सुरभिपुरात् गन्तुम् उद्यतः अभवत्। गमनकाले स अवदत् -

"भ्रातः विक्रम! भवान् मम कृते पितृसमानः अस्ति। परन्तु इदानीं न अहं भवतः समक्षं भारः भविष्यामि। भगिन्यौ अपि सुखिन्यौ भविष्यतः।"

विक्रमस्य नेत्रे अश्रुपूर्णे अभवताम्। स ज्ञातवान् यत् स्वभगिन्यौ एव तयोः मध्ये भेदं कृतवत्यौ। स आदित्यं निवारितवान् उक्तवान् च -

"भ्रातः! आवयोः ऐक्यं स्वभगिन्योः ईर्ष्यया नष्टं जातम्। अद्य प्रभृति वयं सुरभिपुरे पूर्ववत् एकत्र निवत्स्यामः। भगिन्यौ अपि ज्ञास्यतः यत् भ्रातृस्नेहः सर्वोपरि वर्तते।"

उभौ भ्रातरौ आलिङ्गनं कृतवन्तौ। कीर्तिः कला च लज्जिते अभवताम्। ते ज्ञातवत्यौ यत् तयोः ईर्ष्या अनुचिता आसीत्। विक्रमः भगिनीः उक्तवान् -

"भगिन्यौ! युवयोः स्थानं अस्माकं हृदये सदैव अस्ति। माधवीयाः आगमनेन तत् स्थानं न्यूनं न जातम्। युवाभ्यां भ्रातृस्नेहे संशयः कृतः, परन्तु स तु अमृतेन अपि अधिकः।"

अस्याः घटनायाः अनन्तरं विक्रमः गम्भीरं चिन्तनम् आरभत। स जानाति स्म यत् तात्कालिकः समाधानः स्थायी न भविष्यति। अतः स एकं कठोरं निर्णयं स्वीकृतवान्।

स माधवीं रोहतक जनपदे नौकर्यर्थं प्रेषितवान्, स्वयं च हिमाचल-प्रदेशस्य शिमला-नगरं प्रति गतवान्। उभयोः मध्ये दूरत्वं स्थापयित्वा स कुटुम्बस्य शान्तिं रक्षितुं प्रयासं कृतवान्।

परन्तु एतत् समाधानम् अपि पूर्णं न अभवत्। माता सरस्वतीदेवी पिता रघुनाथश्च गम्भीरायां चिन्तायां मग्नौ जातौ। तौ न जानीतः स्म यत् स्वपुत्राणां कलहस्य विषये कं वा किं वदेयुः। तयोः हृदये पुत्र-पुत्रीणां स्नेहः, परन्तु परिस्थितीनां विषमतायाः कारणेन तौ अतीव व्यथितौ।

अद्यापि सुरभिपुरे एषा कथा चलति। भ्रातृ-भगिनी-सम्बन्धानां मधुरता कथं विषमतां प्राप्नोति, कथं च एकस्य सरलस्य कुटुम्बस्य जीवनं जटिलं भवति - एतत् सर्वं दर्शयति।

इति सुरभिपुरस्य विषादपूर्णा कथा समाप्ता।

आचार्य प्रताप