मंगलवार, 20 अक्टूबर 2020

वाक्येषु ज्ञा-धातुतः

वाक्येषु ज्ञा-धातुतः (अवबोधने) निष्पन्नानां पदानां व्यवहारः --

१) मित्राणि संस्कृतं सुष्ठु जानन्ति ।
२) अहमपि संस्कृतस्य कश्चन सामान्यः ज्ञायकः एव ।
३) एवमेव मम भगिनी अपि संस्कृतभाषायाः ज्ञायिका अस्ति ।
४) परन्तु मम भ्राता संस्कृतस्य ज्ञाता नाभवत् जीवने ।
५) तेन किम्, तत्पत्नी संस्कृतस्य ज्ञात्री अस्ति एव ननु ?
६) कश्चन तु संस्कृतं जानन् अपि कदापि न भाषते ।
७) सा शिक्षिका संस्कृतं जानती अपि आङ्ग्लया एव  कथयति ।
८) आगामिनि वर्षे गुरुः नानातत्त्व-विषयान् अस्मत्कृते ज्ञास्यन् भवेत् ।
९) एवमेव गुरुमातापि आचरणशिक्षां ज्ञास्यन्ती/ती दृश्येत अवश्यं तदा ।
१०) तर्हि अस्माभिः ज्ञास्यमानः विषयः कः भवेत् तदा ?
११) सः नेता अस्मभ्यं वारं वारम् एनामेव सूचनां ज्ञापयन्/ज्ञपयन् इतः निर्गच्छति, किमर्थम् ?
१२) सा महिलापि ह्यः तत्र युष्मभ्यं तमेव विषयं ज्ञापयन्ती आसीत् ।
१३) परन्तु अयं विषयः ज्ञापयमानः/ज्ञपयमानः नैव सर्वत्र ।
१४) जनैः ज्ञायमानाः विषयाः तु अनेके सन्ति एव ।
१५) परन्तु सः विषयः तु मया पूर्वमेव ज्ञातः आसीत् ।
१६) किं भवान् अपि तत् ज्ञातवान् ? परन्तु भवती तत् न ज्ञातवती ।
१७) वस्तुतः जनैः तत् न ज्ञातव्यं चेत् वरम् । अस्माभिः तत् न ज्ञानीयम् अपि ।
१८) ज्ञेयं तु ईश्वरतत्त्वमेव सर्वेषाम् ।
१९) ज्ञायः विषयः अत्र न विद्यते ।
२०) तस्य तु ज्ञातिः एव नैवास्ति कुत्रापि ।
२१) सत्पुरुषाणाम् आज्ञा पालनीया सततम् ।
२२) आध्यात्मिकविषये भवतः कापि जिज्ञासा अस्ति वा ?
२३) ज्ञानम् एव जीवनस्य मूलम् ।
२४) तत् ज्ञातुं तव इच्छा भवेत् ।
२५) धर्मस्य सारं ज्ञात्वा/विज्ञाय भवान् जनसेवां करोतु ।

   एवं प्रकारेण एकस्मादपि धातुतः निष्पन्नानि नैकानि पदानि भवन्ति संस्कृतवाङ्मये । अत्र ज्ञा-धातुतः सुबन्तानि, तिङन्तानि तथैव अन्यरूपाणि अपि प्राप्यन्ते, विस्तरभयात् तानि न उल्लिखितानि अत्रेति ।

    शुभसन्ध्या ! जयतु देववाणी ।

वाक्याभ्यासः

ॐ श्रीसरस्वत्यै नमः॥ वन्दे मातरम् 🙏🌹

अद्य रजकः न आगतवान्। 
= आज धोबी नहीं आया। 

सः स्वं पुत्रं प्रेषितवान्।
= उसने अपने पुत्र को भेजा। 

मम प्रक्षालितानि वस्त्राणि तेन सह प्रेषितवान्।
= मेरे साफ किये हुए वस्त्र उसके साथ भेज दिये।

रजकस्य पुत्रः मम वस्त्राणि आनयति स्म। 
= धोबी का पुत्र मेरे वस्त्र ला रहा था। 

रजकस्य पुत्रः द्विचक्रिकया आगच्छति स्म। 
= धोबी का पुत्र साइकिल से आ रहा था। 

मार्गे गर्तः आसीत् ।
= रास्ते में गड्ढा था। 

सः बालकः पतितवान्।
= वह बालक गिर गया। 

मम वस्त्राणि अपि पतितानि।
= मेरे कपड़े भी गिर गए। 

तस्य जानौ व्रणः अभवत्। 
= उसकी जांघ पर घाव हो गया। 

रक्तम् अपि प्रवहति स्म। 
= खून भी बह रहा था। 

सः तत्रैव उपविश्य रोदनम् आरब्धवान्। 
= उसने वहीं बैठकर रोना शुरू कर दिया। 

मम पुत्रः मार्गे तं दृष्टवान्। 
= मेरे पुत्र ने रास्ते में उसे देख लिया। 

मम पुत्रः तम् उत्थापितवान्।
= मेरे पुत्र ने उसे उठाया। 

तस्य चिकित्सां कारितवान्। 
= उसकी चिकित्सा करवाई। 

मम वस्त्राणि गृहे आनीतवान्। 
= मेरे वस्त्र घर ले आया। 

केवलं द्वे वस्त्रे एव मलिने जाते।
= केवल दो ही वस्त्र मैले हुए।

जयतु संस्कृतम्॥ जयतु भारतम्॥

वार्ताहराः

ॐ श्रीसरस्वत्यै नमः॥ वन्दे मातरम्

वयं सर्वे लाहौर-नगरस्य नाम श्रुतवन्तः।
= हम सबने लाहौर नगर का नाम सुना है। 

लवकुशाभ्यां तस्य निर्माणं कृतम्।
= लवकुश द्वारा उसका निर्माण किया गया। 

आधुनिकस्य लाहौरस्य निर्माणं केन कृतं तद् वयं न जानीमः।
= आधुनिक लाहौर का निर्माण किसने किया वह हम नहीं जानते। 

सर गंगाराम नाम्नः एकः अभियन्ता आसीत्। 
= सर गंगाराम नाम के एक इंजीनियर थे। 

तस्य जन्म 1851 तमे वर्षे अभवत्। 
= उनका जन्म 1851 के वर्ष में हुआ था। 
( एक सहस्र अष्ट शतं एक पञ्चाशत् ) 

सः मरुभूमौ कृषिकार्यम् आरब्धवान्। 
= उन्होंने मरुभूमि पर खेती शुरू की। 

सः यत्किमपि धनम् अर्जयति स्म तस्य सदुपयोगं लाहौरस्य विकासाय एव करोति स्म। 
= वह जो कुछ भी धन कमाते थे उसका सदुपयोग लाहौर के विकास के लिये ही करते थे। 

लाहौर नगरे मुख्य पत्रालयः, लाहौर संग्रहालयः , मेयो महाविद्यालयः , गंगाराम चिकित्सालयः इत्यादीनां भवनानां निर्माणं  तेनैव कृतम्।
= लाहौर नगर में मुख्य डाकघर , लाहौर संग्रहालय, मेयो कॉलेज गंगाराम चिकित्सालय, आदि भवनों का निर्माण उन्होंने ही किया। 

विद्युत्उत्पादन केन्द्रस्य निर्माणम् अपि तेनैव कृतम्। 
= बिजली उत्पन्न करने के केंद्र का भी निर्माण उन्होंने किया। 

पठानकोटतः अमृतसर पर्यन्तं रेलमार्गस्य निर्माणम् अपि सः एव कृतवान् आसीत्।
= पठानकोट से अमृतसर तक रेलमार्ग का निर्माण भी उन्होंने ही किया था। 

दिल्ही-नगरे अपि सर गंगाराम चिकित्सालयः वर्तते।
= दिल्ली में भी सर गंगाराम अस्पताल है। 

लाहौर नगरे अधुना अपि सर गंगारामस्य समाधिः विद्यते।
= लाहौर में आज भी सर गंगाराम की समाधि है।

वयं सर गंगारामं वन्दामहे।
= हम सर गंगाराम को वन्दन करते हैं। 

दुःखस्य विषयः लाहौर अधुना पाकिस्थाने अस्ति। 
= दुख का विषय है लाहौर अब पाकिस्तान में है।

जयतु संस्कृतम्॥ जयतु भारतम्॥

का वार्ता?

बात
-----
(१)बात क्या है?
**का वार्ता?

(२)यह तो बुरी बात है।
**एष: तु असमीचीनो विचारोऽस्ति।

(३)यह तो अच्छी बात है।
**एष: तु सम्यक् विचारोऽस्ति।

(४)यह बात मुझे पसंद नहीं है।
**मह्यम् एष: विचारो न रोचते।

(५)यह तो बड़ी बात है।
**एष: तु गम्भीरविचारोऽस्ति।

(६)यह झूठी बात है।
**एतत् असत्यं वचनमस्ति।

(७)यह सच्ची बात है।
**एतत् सत्यं वचनमस्ति।

(८)यह अजीब बात है।
**एतत् विचित्रं वचनमस्ति।

(९)सच्ची बात तो यह है।
**सत्यवचनं तु एतदस्ति।

(१०)यह बात सत्य है।
**एतत् वचनं सत्यमस्ति।

(११)बात यह है।
**विचारोऽयम्।

(१२)एक समय की बात है।
**पूर्वतनी कथा इयम् ।
**कदाचित् प्रवृत्तः विषयोऽयम् ।

(१३)मुझे उससे बातें हुई। 
**तेन सह मम वार्ताऽऽभूत्।

(१४)मैं उससे बातें कर रहा था।
**अहं तेन सह वार्त्तालापं कुर्वन् आसम्।

(१५)मैंने सारी बातें उसके सामने रखी।
**अहं सर्वं वृत्तान्तं/विचारं तस्य समक्षम् उपस्थापितवान्।

(१६)तेरी बात मेरी समझ में नहीं आती।
**तव कथनं  मया नावगम्यते।

(१७)क्या बात करते हो?
**किम् आलापसि/जल्पसि?

(१८)यह बात मुझे नहीं सूझी।
**मम मनसि अयं विचारः न स्फुरितः।

(१९)बात की बात में उसने सब कुछ उगल दिया?
 **वार्तालापसमये सः गुह्यतमं सर्वं प्रकटितवान्।

(२०) छोटी-छोटी बातों की चिंता न करो।
** लघ्व्याः वार्तायाः चिन्तनं मा कार्षीः।

संस्कृतभाषायाः उन्नत्यै विकासाय च

उत्तरप्रदेशस्य मुख्यमन्त्री मा. आदित्यनाथयोगी संस्कृतभाषायाः उन्नत्यै विकासाय च  माध्यमिकसंस्कृतशिक्षापरिषदः निर्माणम् अकरोत्। 
योगिसर्वकारः संस्कृतशिक्षकान् प्रवेशाय निरदिशत्। अपिच प्रदेशे पिहिताः संस्कृतविद्यालयाः पुनरुद्घाटिताः भवन्तु इत्यस्यापि आदेशम् अयच्छत्।

प्रश्नस्य उत्तरं प्राप्नोति

यदा सः राहुलः प्रश्नस्य उत्तरं प्राप्नोति तदा सः तत्क्षणमेव ततः विलुप्तः भवति। 
पुनश्च केभ्यश्चिद् दिनेभ्यः परम् अन्यं कञ्चन प्रश्नं नीत्वा पुनः मोदिवर्यस्य पुरतः उपस्थितः भवति।
तथैव वेतालः विक्रमादित्यमहाराजेन सह व्यवहारं करोति स्म।
सम्यक् सर्वैः चिन्त्यतां यद् एतदेव सत्यम्।

विश्वासः

विश्वासः न भवति, परन्तु सत्यमेव प्रतीयते।
महाराजस्य विक्रमादित्यस्य पुनर्जन्म श्रीनरेन्द्रमोदित्वेन अभवत्। 
राहुलगान्धी च तदानीन्तनकालस्य वेतालः। 
कथम् इति चेत् सः राहुलः कञ्चन प्रश्नं नीत्वा मोदिवर्यस्य पृष्ठे आघातं कृत्वा प्रश्नस्य उत्तरं पृच्छति।१/२

भद्रवार्तां

प्रतिदिनं भद्रवार्तां (भद्रं = श्रेष्ठं, शुभम् इति) शृणुमः चेत् मनोबलम् अधिकं भवति। भद्रं शृणुयाम भद्रं पश्येम इति वेदे अपि उक्तम्। अतः भद्रवार्ता प्रसारणीया।
तादृशी प्रसारयोग्या भद्रवार्ता -

रिपब्लिकभारतम्

रिपब्लिकभारतम् इति समाचारप्रणाल्यां बृहद् रहस्योद्घाटनम्।
रिपब्लिकभारतम् अवरोद्धुं दाऊद-इब्राहिमद्वारा बाँलीवुड् इति माध्यमेन महाराष्ट्रसर्वकाराय आरक्षकेभ्यश्च पञ्चाशत्कोटिडलारपरिमितं धनं प्रदत्तम्।

वदन्ति भोः!

प्रायः जनाः मां वदन्ति भोः! स्थाने स्थाने जनाः भवतः निन्दां कुर्वन्ति।
तदा अहं तान् वदामि भोः महाशयाः! निन्दा तेषामेव भवति ये जीविताः सन्ति।
परन्तु प्रशंसा तु तेषां भवति येषां मृत्युः अभवत्।
कस्यापि निन्दा भवतु नाम परन्तु सर्वदा तु अस्माभिः शोभनं कार्यं करणीयम् एव। 
#जय_श्रीराम🙏

बालकस्य दिनचर्या

बालकस्य दिनचर्या एकस्मिन् रमणीये ग्रामे सोमः नाम एकः बुद्धिमान् बालकः वसति स्म। तस्य गृहं वृक्षैः परिवृतम् आसीत्। सः प्रतिदिनं ब्राह्ममुहूर्...